Het Nieuwe Instituut

Architecture of Appropriation. On Squatting as Spatial Practice benadert kraken als architectonische praktijk.

Dressed by Architects, de laatste tentoonstelling in de reeks Verrassende Vondsten uit de collectie zoomt in op voorbeelden van mode op verschillende architectuurtekeningen uit het archief van Het Nieuwe Instituut. De presentatie toont veelal vergeten tekeningen uit het archief en gaat tegelijkertijd in op het vraagstuk van representatie bij beide disciplines, mode en architectuur, en hun wederzijdse afhankelijkheid.

In samenwerking met de Akademie van Kunsten organiseerde Het Nieuwe Instituut op zondag 1 november de Benno Premsela Lezing 2015. De Benno Premsela Lezing werd dit jaar gegeven door de Amerikaanse socioloog, architectuur- en designtheoreticus Benjamin Bratton. 

De Nieuwe Tuin is een publieke plek met een ecologisch systeem van kruiden, struiken, vogels en dieren. Kunstenaar/ontwerper Frank Bruggeman en ecologisch hovenier Hans Engelbrecht legden de tuin aan in het voorjaar van 2015 op het buitenterrein van Het Nieuwe Instituut. Hun ontwerp is een pleidooi voor een stedelijk groenbeheer op ecologische basis met ruimte voor verwildering.

In het voorjaar van 2015 is door architectuur- en kunstgeschiedenisstudenten van de Vrije Universiteit in Amsterdam in de archieven van Het Nieuwe Instituut onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van ouderenhuisvesting. Dat heeft geresulteerd in een presentatie van 50 ontwerpen voor ouderenhuisvesting. Daarmee stelt Het Nieuwe Instituut de huisvesting van ouderen als een breder cultureel vraagstuk aan de orde, gevoed vanuit erfgoed en een historisch perspectief. 

In 2015 herdenkt Nederland dat het vijfenzeventig jaar geleden werd bezet en zeventig jaar geleden werd bevrijd. Monumenten voor Vrede presenteert uitgevoerde en onuitgevoerde ontwerpen voor oorlogsmonumenten uit het archief van Het Nieuwe Instituut. Drie door Studio Makkink & Bey geselecteerde ontwerpers en kunstenaars laten in de tentoonstelling zien hoe een nieuwe generatie met de thema’s oorlog en vrede omgaat.

Halverwege de vorige eeuw maakte de historisch ingerichte stijlkamer in veel musea plaats voor de ‘white cube’. Moderne kunst had neutrale, witte tentoonstellingswanden nodig, geen historisch ingerichte kamers. De stijlkamers verdwenen naar het depot. Van 1 februari tot en met 6 april 2015 nam Het Nieuwe Instituut de stijlkamer als aanleiding voor een programma over tentoonstellingsmodellen. Voor 1:1 Stijlkamers ontwierp de Griekse architect en kunstenaar Andreas Angelidakis een installatie met stijlkamers uit de collectie van het Amsterdam Museum, die sinds de jaren zeventig niet meer te zien waren voor het publiek.

Met één ingenieuze ingreep biedt gastcurator Petra Blaisse de bezoeker van Huis Sonneveld een geheel nieuwe ervaring. Interieur- en landschapsontwerper Blaisse zoekt met haar bureau Inside Outside de grenzen van de architectuur op.

Nederland bouwt in baksteen is een tentoonstelling die de veronderstelde zegetocht van het modernisme in de periode tussen de twee wereldoorlogen nuanceert.

Huis in een witte tutu is een serie schilderachtige interventies door kunstenaar en ontwerper Job Wouters.

Na Zomerdromen vervolgt de reeks Verrassende Vondsten met een duik in het uitgaansleven. De wereld van bohémiens en nachtbrakers. Hoe wisten architecten gedurende de afgelopen honderd jaar het geroezemoes van een langzaam vollopende theaterzaal in hun tekeningen te vangen? Welke sfeer roepen zij op met hun schetsen van een café of een club? En is misschien ook de eenzaamheid van de stad – de leegte na het feest – op een enkele tekening terug te vinden?

De omgang van de Nederlanders met het water verandert. In plaats van te vechten tegen de natuur, door steeds hogere dijken te bouwen en meer technologie in te zetten, wordt gezocht naar de integratie van natuurlijke systemen in de gebouwde omgeving om de gevolgen van de klimaatverandering het hoofd te bieden. De stedelijke watersystemen zijn nu nog niet ingericht op grotere, frequentere regenbuien en perioden van droogte en hitte. Bestaande oplossingen voldoen niet meer, terwijl Nederland toch al eeuwen in deze natte toestand verkeert. Het archief van Het Nieuwe Instituut herbergt talloze historische voorbeelden die tonen hoe de integratie van waterbouw- en huishouding in ruimtelijke ordening, stedenbouw en landschapsarchitectuur van meerwaarde is geweest in culturele, sociale, ecologische en economische zin.

Het Nederlandse Structuralisme is een stroming in de architectuur die eind jaren 50, begin jaren 60 afstand nam van de technocratische planning waarmee de naoorlogse wederopbouw van het land ter hand werd genomen. In plaats daarvan vroeg het ruimte voor de poëtische en emotionele kanten van de architectuur om zo tot een volwaardig menswaardige leefomgeving te komen.

Sicco Mansholt was een boer en sociaal-democraat die in het naoorlogse Nederland een gezaghebbend minister van Landbouw werd. Na een 14-jarig ministerschap trad hij aan als eerste Landbouwcommissaris van de EEG. In die rol groeide Mansholt uit tot een van de grondleggers van de huidige Europese Unie. Mansholts beleid heeft grote invloed gehad op de economische positie van boeren, op de eenwording van Europa, en op de inrichting van het Nederlands landschap. Studio PolyLester ontwerpt voor de tentoonstelling een installatie waarin het verhaal van de opkomst, neergang en de radicale inkeer van deze symboolfiguur uit de Europese landbouwpolitiek wordt verteld.

Voor de serie Verrassende Vondsten selecteert archivaris Alfred Marks aan de hand van een thema telkens bijzondere tekeningen, foto’s, voorwerpen en maquettes uit het archief van Het Nieuwe Instituut. De presentaties tonen niet noodzakelijk de hoogtepunten van de Nederlandse architectuurgeschiedenis, maar vooral de rijkheid, diversiteit en verhalende kracht van de collectie.

Zomerdromen is de eerste aflevering van Verrassende Vondsten uit de collectie. Zomerdromen gaat over zon, vakantie en vrije tijd. Tekeningen, maquettes, foto’s en andere documenten uit het archief laten zien hoe Nederlanders in de vorige eeuw hun vrije tijd besteedden: buiten in de zon, in de stad, aan het water of in de natuur. Van ontwerpen voor zwembaden, zomerhuisjes en luxe vakantieparken tot reisschetsen en tekeningen van al dat groeit en bloeit. 

Het Nieuwe Instituut realiseerde deze zomer op eigen terrein, pal tegenover Huis Sonneveld, een tijdelijke woning naar ontwerp van architectenbureau SeARCH. Bjarne Mastenbroek, oprichter van SeARCH, beschrijft het ontwerp als een Yourtopia, een even persoonlijke als utopische visie op het wonen in de vroege 21ste eeuw.

In opdracht van Het Nieuwe Instituut ontwikkelde het kunstenaarsduo Lernert & Sander voor de Salone del Mobile, de internationale designbeurs in Milaan, een ruimtelijke installatie en een live performance op basis van de historische collectie van behangfabrikant Rath & Doodeheefver.

Door de wereldwijde verstedelijking van de afgelopen decennia, lijkt de mens zich steeds verder te verwijderen van de natuur. Tegelijkertijd is de mens onverminderd afhankelijk van diezelfde natuur voor zijn primaire levensbehoeften. De stad belast de organische, biologische systemen in toenemende mate met het ondersteunen van industriële systemen. De voorziening van energie, water en voedsel komt hierdoor in de verdrukking, tenzij een beter verband tussen 'de natuur' en de door mensen georganiseerde systemen wordt gecreëerd.

1:1 Sets for Erwin Olaf en de parallelle expositie Bekleidung vormden van 17 november 2013 t/m 30 maart 2014 het eerste deel van een drieluik dat Het Nieuwe Instituut wijdt aan het interieur. In dit eerste deel vormen twee gedachten over de cultuur van het interieur het uitgangspunt: het idee van interieur als uitdrukking van het individu en het interieur als startpunt van architectuur. Beide noties vinden hun oorsprong in de negentiende-eeuwse romantiek en zijn ook nu nog actueel.

Huis Sonneveld is een van de best bewaarde woonhuizen in de stijl van het Nieuwe Bouwen, begin jaren dertig ontworpen door het architectenbureau Brinkman en Van der Vlugt. De Rotterdamse ontwerper Richard Hutten is gevraagd om een aantal hedendaagse toevoegingen te doen aan de inrichting.

Een publiek onderzoek naar social design onder de noemer SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS. Ambitie: Kunstenaars en ontwerpers ontwikkelen als social designers een nieuwe benadering voor taaie maatschappelijke problemen, in samenwerking met instanties als ING Insurance en Stadsdeel Amsterdam-West.

Het Nieuwe Instituut beheert ongeveer 600 archieven en verzamelingen van Nederlandse architecten, stedenbouwkundigen, beroepsverenigingen en opleidingen met in totaal 4.000.000 documenten. De collectie is toegankelijk voor publiek en raadpleegbaar in het Study Centre.

Het Jaap Bakema Study Centre initieert en onderneemt onderzoeksprojecten die leiden tot tentoonstellingen, publicaties, discussies of specifieke deelonderzoeken, gerelateerd aan het programma van Het Nieuwe Instituut, en het onderzoeksprogramma van de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Het studiecentrum faciliteert ook onderzoek van en in samenwerking met derden. Het Jaap Bakema Study Centre stelt eigentijdse sociale vraagstukken aan de orde. Het programma levert ook een bijdrage aan fundamenteel onderzoek en kennisontwikkeling op het gebied van de creatieve industrie: van ontwerp, cultuur en samenleving.

Studio Rotterdam wil voor actuele vraagstukken en voor toekomstige uitdagingen in Rotterdam nieuwe perspectieven aandragen. De sleutelrol is daarbij weggelegd voor ‘het ontwerp’ en de ontwerper, bij voorkeur lokale ontwerpers en kunstenaars.