Het Nieuwe Instituut beheert 580 archieven en verzamelingen van Nederlandse stedenbouwkundigen en architecten als P.J.H. Cuypers, H.P. Berlage. J.J.P. Oud, G. Rietveld, Van den Broek en Bakema, H. Hertzberger, P. Blom, OMA en MVRDV. De collectie ontleent zijn grote cultuurhistorische waarde niet alleen aan de uniciteit of artistieke kwaliteit van de afzonderlijke archieven, maar ook aan het totaal van de verzameling die 130 jaar ontwikkeling van de Nederlandse architectuur en stedenbouw in beeld brengt. Naast museale tekeningen, foto’s en maquettes bevatten de archieven schetsen, werktekeningen, correspondentie, affiches en overige documentatie.
De collectie is de kern van uiteenlopende activiteiten in Het Nieuwe Instituut. Van meet af aan is het de bron van waaruit het instituut actuele vraagstukken in architectuur, design en e-cultuur aan de orde stelt. Zo resulteerde het meerjarige onderzoek naar Nederlands structuralisme – uitgevoerd binnen het Jaap Bakema Study Centre – tot de tentoonstelling en debatreeks Structuralisme – een installatie in vier bedrijven (2014). Het werk van Jaap Bakema stond dat jaar centraal in de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië. Onderzoek in de archieven vormde tevens de grondslag voor tentoonstellingen als Designing Scarcity (2014) en Wat is Nederland (2015).
De relevantie van de collectie blijkt niet alleen in de eigen programmering. Het Nieuwe Instituut faciliteert en stimuleert daarnaast extern onderzoek door curatoren, architecten, wetenschappers, onderwijsinstellingen en restauratoren. Nu het nieuwe zoekportaal operationeel is, zal ook een breed, in cultuur geïnteresseerd publiek makkelijker zijn weg in de collectie kunnen vinden. De interface is gebruiksvriendelijk en biedt een scala aan zoekfuncties.
Bovendien is de collectie zelf onderwerp van academische en artistieke reflectie. Zo kijkt research fellow Annet Dekker naar de mogelijke interpretaties en presentaties van het digitale archief. Kunstenaars, fotografen en ontwerpers proberen de onzichtbare lagen van de collectie bloot te leggen. Ontwerper Richard Vijgen bijvoorbeeld gebruikt de archieven om te experimenteren met verschillende vormen van datavisualisatie. En aan de hand van het recent verworven archief van architectenbureau MVRDV wordt onderzoek gedaan naar de omgang met archieven die volledig in het digitale tijdperk zijn ontstaan.
